Ellewoutsdijk

(eloudsdijc, Elwoudsdijck, Elfsdijk)

Ellewoutsdijk, een sfeervol dorp met ongeveer 375 inwoners in 2021, ligt aan de zuidpunt van Zuid-Beveland aan de Westerschelde. De rijke geschiedenis van het dorp gaat terug tot de vroege Middeleeuwen. In de 11e eeuw ontwikkelde het zich op een kreekrug op het voormalige eiland Borssele.

De eerste vermelding van Ellewoutsdijk dateert uit 1216 als “Elewoldesdike”, wat “dijk van Elewold (persoon)” betekent. Reeds in dat jaar was er sprake van een parochie met een kerk gewijd aan Sint Maarten. Deze kerk behoorde tot het dekenaat Walcheren en was een dochterkerk van Monster (het huidige Sint-Laurens op Walcheren). Er stond ook een gasthuis met een kapel gewijd aan Sint Laurentius, waaraan de Kapelleweg nog herinnert. In 1587 kwam de eerste predikant, G. de Smet of Smidt. Na de Reformatie werd het overgebleven gebied van Everinge bij Ellewoutsdijk gevoegd. Bovendien was de gemeente tot 1658 gecombineerd met Oudelande.

Het dorp had al vroeg een havenfunctie aan de Honte (de voorloper van de Westerschelde), wat bijdroeg aan de ontwikkeling ondanks de smalle kreekrug. Ellewoutsdijk behoorde reeds vroeg aan het geslacht Borssele en is als ambachtsheerlijkheid nadien in handen geweest van vele aanzienlijke families. Er stond een belangrijk kasteel, ook bekend als Hoge Meet, dat al in de eerste helft van de 13e eeuw bestond als een mottekasteel en rond 1320 werd herbouwd als een waterburcht. Van dit kasteel, dat waarschijnlijk tijdens de oorlogen met Vlaanderen werd verwoest, waren in de 19e eeuw nog schamele resten over. De ruïnes werden kort na 1822 gesloopt.

Ellewoutsdijk had al vroeg een veerverbinding met belangrijke plaatsen zoals Vlissingen (ca. 1384-1894), West- en Oost-Zeeuws-Vlaanderen en Antwerpen. In 1894 werd de laatste veerdienst naar Terneuzen opgeheven wegens concurrentie van de Provinciale Stoombootdienst Hoedekenskerke-Terneuzen. Tegenwoordig bezit Ellewoutsdijk een getijdenjachthaventje met een diepte van 3,5 meter, dat veel watersporters aantrekt.

Van militair belang was Fort Ellewoutsdijk. Tussen 1835 en 1839 werd dit zeshoekige rijksmonument gebouwd ter verdediging van de Westerschelde na de afscheiding van België. Het fort lag in de zuidelijke punt van de Ellewoutsdijkpolder, tussen de zeedijk en een inlaagdijk. Het als batterij gebouwde fort had afmetingen van 80 bij 110 meter en de zeezijde was gekazematteerd. De wallen waren 10 tot 11 meter hoog, met een borstwering van 2 meter. Het fort lag geheel temidden van water. De bewapening bestond uit 20 stukken op het fort en 10 op de kustbatterij, en de oorlogsbezetting bedroeg 150 man artillerie en 350 man infanterie. Het tactische doel was de afsluiting van de noordelijke scheepvaartroute van de Schelde. In 1980 werd het fort aangekocht door de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland, die reeds in het bezit was van een uit 1887 daterende inlaag ten westen van het fort. Fort Ellewoutsdijk is tegenwoordig eigendom van Natuurmonumenten en is toegankelijk voor publiek.

Tussen 1835 en 1839 werd Fort Ellewoutsdijk gebouwd ter verdediging van de Westerschelde na de afscheiding van België. In 1840 telde Ellewoutsdijk 706 inwoners. In 1927 kreeg Ellewoutsdijk een station aan de spoorlijn Goes – Hoedekenskerke, dat echter in 1934 alweer werd gesloten. De buitenplaats Zorgvliet werd eind 19e eeuw aangelegd rond het oude kasteelterrein. Het hoofdgebouw werd in 1944 verwoest en later herbouwd.

Ellewoutsdijk heeft, evenals Hoedekenskerke, zwaar geleden van de geallieerde beschietingen in oktober 1944, voorafgaande aan hun landing bij Baarland. De middeleeuwse kerk werd verwoest. Tussen 1948 en 1951 werd de huidige Nederlands Hervormde kerk gebouwd op de fundamenten van de oude kerk. In 1953 overstroomde de polder van Ellewoutsdijk tijdens de Watersnoodramp. Tot 1970 was Ellewoutsdijk een zelfstandige gemeente, waarna het werd samengevoegd met de gemeente Borsele. In 2003 werd de Westerscheldetunnel geopend, waarvan de zuidelijke ingang nabij Ellewoutsdijk ligt.

Heden ten dage staat het dorp bekend om zijn sfeervolle karakter en wordt het bepaald door twee herenhuizen met parkachtige tuinen, gebouwd na de Tweede Wereldoorlog op de restanten van de verwoeste buitenplaats Zorgvliet. Langs de zeedijk liggen belangrijke natuurgebieden zoals de Zuidgors en de slikken van Everingen, en in de omgeving de Inlaag van 1887.

De geschiedenis van Ellewoutsdijk is nauw verweven met de ligging aan de Westerschelde, de landbouw op de vruchtbare grond en de strijd tegen het water. Het dorp heeft door de eeuwen heen verschillende perioden van bloei en tegenspoed gekend, maar heeft zijn eigen identiteit weten te behouden.